آشنایی با سبک نقاشی باروک + معرفی هنرمندان و نقاشی های معروف

عصر باروک از اواخر قرن شانزدهم در ایتالیا با مجسمه سازی و معماری شروع شد و بعد بر هنرهای دیگری مثل نقاشی، موسیقی و شعر تاثیر گذاشت. این سبک به کشورهای مدیترانه ای، آلمان و اروپای مرکزی راه پیدا کرد و تا اوایل قرن هجدهم (تا دهه ۱۷۴۰) مهمترین و اصلی ترین سبک نقاشی بود.
در این مقاله به سبک باروک در نقاشی می پردازیم و شما را با معروفترین نقاشی ها و نقاشان این سبک آشنا می کنیم. برای دسترسی سریع به تیترها می توانید از فهرست زیر استفاده کنید.

معنای باروک

اصطلاح باروک احتمالاً از کلمه ایتالیایی باروکو (Baroque) به معنی ایده انحرافی یا فرآیند پیچیده فکری یا از کلمه پرتغالی barroco یا barrueco در اسپانیایی، به معنای سنگ یا مروارید نامنظم گرفته شده است.

ریشه اصطلاح باروک

تا اواخر قرن نوزدهم، منتقدان هنری از کلمه باروک برای توصیف چیزهای نامنظم، عجیب و غریب یا خارج از قاعده برای تحقیر آثار قرن هفدهم استفاده می کردند. اما هاینریش وُلفِلین منتقد هنری سوئیسی، در کتاب خود، رنسانس و باروک (۱۸۸۸)، برای اولین بار از اصطلاح باروک برای معرفی نقاشی های این دوره از تاریخ هنر استفاده و ویژگی های آن را فرمول بندی کرد.

زمینه های ظهور عصر باروک

جنبش باروک مخالف رنسانس بود و با مطلق گرایی، ضدیت علیه اصلاحات ارضی و احیای قدرت کاتولیک شناخته می شد. این جنبش برای به چالش کشیدن سبک معماری پروتستان ها شکل گرفت و از سبکهای منریسم (سبک درباری)، کلاسیک و رنسانس روی گرداند. زمینه های ظهور این سبک ریشه در سه گرایش فرهنگی و فکری در اوخر قرن شانزدهم در اروپا داشت:

گرایش اول: به دلیل نارسایی سبک نقاشی درباری (منریسم) برای هنر دینی، با حمایت کلیسای کاتولیک رومی سبک باروک شکل گرفت تا کلیسا بتواند با آن جذابیت آشکار و احساسی برای مومنان ایجاد کند.

گرایش دوم: طبقه سلطنتی اروپا برای نمایش عظمت و قدرت دولت مرکزی خود، کاخ های عظیمی به سبک ساختند که با نقاشی های باروک تزیین شدند. کاخ ورسای نمونه ای از این کاخ ها است. طبقه متوسط برجسته و قدرتمند نیز از این سبک حمایت کردند.

گرایش سوم: طبیعت گرایی و گسترش افق فکری بشر با پیشرفت علوم باعث شد ایده مرکز عالم بودن انسان بی اهمیت شود.

ظهور عصر باروک

در دهه ۱۵۹۰ اروپا، کلیسای کاتولیک رم با چالش های زیادی مواجه بود و واتیکان تصمیم گرفت از هنر برای گسترش و اشاعه ایمان عمومی به کلیسا استفاده کند. با سفارشات واتیکان و محافل اجتماعی و مذهبی، جنبش هنری باروک به کمک هنرمندان اولیه باروک در رم آغاز شد. از جمله این هنرمندان می توان از جیان لورنزو بِرنینی و فرانچسکو بورومینی در مجسمه سازی و معماری و برادران کاراچی و کاراواجو در زمینه نقاشی نام برد.

در کنار باروک کاتولیک، سبک دیگری به نام باروک لوتِری نیز وجود داشت که ریشه در اصلاحات لوتری پروستان ها داشت (مارتین لوتر در قرن شانزدهم دست به اعتراض به روش های کلیسای کاتولیک زد و فرقه مسیحی پروتستان ها را به وجود آورد). باروکِ کاتولیک با گذشت زمان جای خود را به سبک روکوکو داد.

گسترش باروک در اروپا و تنوع سبکهای آن

باروک از ایتالیا شروع شد و بعد به فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال، اتریش، آلمان و سپس روسیه گسترش یافت. کاراواجو، آرتمیزیا جنتیلسکی، اورازیو جنتیلسکی و برادران کاراچی (آگوستینو و آنیباله) از پیشگامان برجسته باروک ایتالیایی بودند.

در دهه ۱۶۲۰، سبک خاص از نقاشی باروک در سقف ها و تزئینات کلیسا در رم ظاهر شد که در آثار هنرمندانی مثل پیترو دا کورتونا، گیدو رنی، گوئرچینو و دومِنیکینو به اوج خود رسید.

باروک فرانسوی

باروک در فرانسه با تقلید از آثار کاراواجو آغاز شد اما در ادامه با کلاسیک گرایی همراه شد و  نقاشی های جدی، منطقی و منظمی از این سبک در فرانسه شکل گرفت که می توان نمونه های آن را در آثار هنرمندان بزرگ باروک فرانسوی یافت. مثل: نیکولا پوسَن (۱۶۶۵–۱۵۹۴)، شارل لو بِرَن (۱۶۹۰-۱۶۱۹)، ژرژ دو لا تور (۱۶۵۲–۱۵۹۳)، یاسَنت ریگو (۱۷۴۳-۱۶۵۹) و ژان باتیست توبی (۱۷۰۰-۱۶۳۵).

باروک اسپانیایی

هر چند اصول باروک در اسپانیا مورد استقبال قرار گرفت اما ارتباط کمی با جریان اصلی نقاشی باروک داشت. بیشتر نقاشان باروک اسپانیایی در آثار خود رویکردهای ناتورالیستی را به کار بردند. دیگو وِلاسکز (۱۶۶۰–۱۵۹۹) و کلودیو کوئلو (۱۶۹۳–۱۶۴۲) از معروفترین نقاشان باروک اسپانیایی بودند.

باروک فِلاندری (بلژیکی)

بزرگترین استاد باروک در بلژیک، پیتر پل روبَنس (۱۶۴۰-۱۵۷۷) بود که سبک او توسط دیگر نقاشان معروف باروک فلاندری مثل آنتونی ون دایک، پرتره نگار (۱۶۴۱-۱۵۹۹) و جیکوب جردن، نقاش فیگوراتیو (۱۶۷۸–۱۵۹۳) دنبال شد.

باروک هلندی

باروک در هلند بیشتر توسط طبقه متوسط حمایت و در ژانرهای رئالیستی و کلاسیک گرایی دنبال شد. نقاشان بزرگی مثل رامبراند (۱۶۶۹-۱۶۰۶)، فرانس هالس (۱۶۶۶-۱۵۸۰) و یوهانس وِرمیر (۱۶۷۵-۱۶۳۲) از نقاشان معروف باروک هلندی بودند.

باروک انگلیسی

هنر باروک در انگلستان به ویژه در کلیساها و کاخ ها تأثیر قابل توجهی داشت و از نقاشان برجسته آن می توان به ویلیام دابسون (۱۶۴۶-۱۶۱۱)، پیتر لیلی (۱۶۸۰-۱۶۱۸) و جان مایکل رایت (۱۶۹۴-۱۶۱۷) اشاره کرد.

باروک آلمانی

آخرین شکوفایی باروک در معماری کلیساها، صومعه ها و کاخ های جنوب آلمان و اتریش بود. کوسماس دامیان آسام (۱۷۳۹-۱۶۸۶)، آدام الشایمر ​​(۱۶۱۰-۱۵۷۸) و یوهان لیس (۱۶۲۷-۱۵۹۰) از نقاشان معروف باروک آلمانی در این کشورها بودند.

ویژگی های سبک باروک

جنبش باروک هیچ دستورالعمل یا مکتب خاصی نداشت و طی ۱۵۰ سال حیات خود، طیف گسترده ای از سبک ها را در کل اروپا در بر گرفت. نقاشان باروک برخلاف نقاش های رنسانس که معمولاً لحظه قبل از وقوع یک رویداد را نشان می دادند، دراماتیک ترین لحظه، یعنی درست لحظه ی وقوع یک رویداد را برای نقاشی انتخاب کردند.

نقاشان این سبک برخلاف عقلانیت آرامی که در هنر رنسانس ارزشمند بود، سعی در برانگیختن احساسات و اشتیاق بیننده داشتند. به همین علت، نقاشان باروک بر ماهیت عاطفی سوژه ها و نمایش احساسات تأکید می کردند. یکی دیگر از ویژگی های این سبک، خلق نقاشی هایی در ابعاد بزرگ بود.

تکنیک نقاشی باروک

درام (نمایش)، رنگ های عمیق و غنی، حرکت (جنب و جوش)، عظمت، غنای حسی، نور دراماتیک، سایه های تند و زمینه های تیره، کنتراست و جزئیات بسیار زیاد و واضح از ویژگی های اصلی تکنیک نقاشی باروک بودند.

نقاشان این جنبش، با استفاده از عدم تقارن (تمایل سوژه ها به چپ یا راست و حرکت آنها به دور از مرکز نقاشی) و یا با ایجاد توهم وزش باد بر فیگورها به آثار خود درام و حرکت می بخشیدند.

نور پردازی و رنگ

اکثر نقاشان باروک برخلاف نقاشان رنسانس متأخر (سبک منریسم) از رنگهای اصلی با سایه های خیلی گرم در پالت خود استفاده می کردند. آنها به جای نورپردازی متعادل و کشیدن فضای روشن و نورانی که در نقاشی های رنسانس رایج بود، از نورپردازی خاصی به نام کیاروسکورو یا تنبریسم استفاده کردند که ابداع کاراواجو، نقاش ایتالیایی بود.

در این تکنیک، از تضاد شدید بین نور و تاریکی (رنگهای تیره و روشن) برای جلب توجه بیننده به سوژه استفاده می شد تا بی واسطه‌گی صحنه و عمق روانی شخصیت ها را تشدید کند. بنابراین بسیاری از آثار باروک با پس زمینه کاملاً تیره و سوژه ها در روشنایی نقاشی شده اند.

موضوع نقاشی های باروک

تمثیل یکی از ویژگی مهم باروک بود که در آن هنرمند پیامی را به کمک نمادها یا شخصیت های تمثیلی رمزگذاری می کرد و انتظار داشت بیننده آنها را دریابد. برای این کار، نقاشان باروک از تمثیل های کتاب مقدس و اساطیر در آثار رنسانس و کلاسیک الهام می گرفتند ولی آنها را به سبکی کاملا متفاوت نقاشی می کردند.

نقاشی مذهبی، نقاشی تاریخی، موضوعات انسانی، تمثیل ها و پرتره اصلی ترین موضوعات نقاشی های باروک بودند. اما ژانرهای اصلی رنسانس مثل منظره، طبیعت بی جان و صحنه های ژانر نیز همچنان در آثار نقاشان باروک دیده می شد.

بزرگترین نقاشان سبک باروک

اگر چه صدها نقاش اروپایی به خلق و توسعه سبک های باروک کمک کردند و آثار برجسته ای از خود به جا گذاشته اند، ولی ولاسکز، کاراواجو، رامبراند، روبنس، پوسین و ورمیر برجسته ترین نقاشان عصر باروک بودند.

کاراواجو

میکل آنژ مریسی دا کاراواجو برجسته ترین نقاش باروک ایتالیایی و یکی از تأثیرگذارترین و انقلابی ترین هنرمندان تاریخ هنر غرب است. او مخترع تکنیک تنبریسم یا کیاروسکورو (تضاد شدید نور و تاریکی) بود که تکنیک او به یکی از عناصر اصلی جنبش باروک تبدیل شد.

او بازخوانی منحصر بفردی از مضامین کلاسیک داشت و صحنه ها و چهره های کتاب مقدس را در محیط، نگرش ها و لباسهای معاصر تفسیر می کرد. ماهیت تئاتری آثار او الهام بخش نقاشان بزرگ بعدی مثل آرتمیسیا جنتلسکی، ژرژ دلاتور و کارلو سلیتتو بود. سبک نقاشی او به کارواگیستا (سبک کاراواجو) شهرت یافت.

فراخوان سنت متیو (۱۶۰۰-۱۵۹۹)، باکوس (۱۵۹۹)، شام در امائوس (۱۶۰۶) و داوود با سر جالوت (۱۶۹۹) از معروفترین آثار این هنرمند هستند.

ولاسکز

دیگو ولاسکز از استادان باروک اسپانیایی بود که سبک منحصر بفرد خود را داشت. سبک او بعدها بر آثار رئالیست ها و امپرسیونیست های قرن نوزدهم مثل پابلو پیکاسو، ادوارد مانه و سالوادور دالی تاثیر گذاشت.

ولاسکز بیشتر به خاطر پرتره های سلطنتی اش از دربار شاه فیلیپ چهارم و خانواده بزرگ سلطنتی اسپانیا شهرت داشت. هرچند که آثاری با موضوعات اساطیر، شمایل نگاری مسیحی و صحنه های ژانر نیز از این هنرمند به جا مانده است.

نقطه اوج هنری ولاسکز، پرتره چند وجهی از وارث تاج و تخت اسپانیا و نزدیکانش به نام «لاس میناس» (۱۶۵۶) بود. البته پرتره پاپ دهم (۱۶۵۰) و اینفانتا مارگاریتا ترزا در لباس آبی (۱۶۵۹) نیز از دیگر آثار برجسته این هنرمند هستند.

رامبراند

رامبراند ون راین، از برجسته ترین و شناخته شده ترین نقاشان باروک و عصر طلایی هلند در جهان است. او استاد استفاده از کیاروسکورو بود. او با کشیدن پس زمینه تیره، با سوژه های پر جنب و جوش در پیش زمینه کنتراست ایجاد می کرد و به نقاشی های خود جلوه ای پویا و دراماتیک می داد.

از او بیش از ۳۰۰ نقاشی و ۲۰۰۰ طرح به جا مانده که برخی از آنها شهرتی جهانی دارند. ربوده شدن اروپا (۱۶۳۲)، نگهبان شب (۱۶۴۲)، سلف پرتره با دو دایره (۱۶۶۸-۱۶۶۵) و سلف پرتره با برت (۱۶۵۹) از برجسته ترین آثار او در سبک باروک هستند.

روبنس

پیتر پل روبنس، معروف به “شاهزاده نقاشان و نقاش شاهزادگان”، استاد بزرگ باروک فلاندری و از نقاشان جنبش عصر طلایی هلند بود. او در خلق آثار خود بر رنگ، حرکت و احساسات شهوانی تمرکز داشت و سبک نقاشی منحصر به فرد خود را توسعه داد.

آثار روبنس به شدت تحت تأثیر ایده های تاریخی و اساطیری بودند و بیشتر به خاطر آثار هنری با مضامین دینی مثل محراب های ضد اصلاحات، پرتره ها، مناظر، نقاشی های تمثیلی و اسطوره ای شهرت داشت.

فرود از صلیب (۱۶۱۴-۱۶۱۲)، داوری پاریس (۱۶۳۵-۱۶۳۲)، تعلیم ملکه (۱۶۲۵) و تجاوز به دختران لئوکیپوس (۱۶۱۸) نمونه هایی از آثار برجسته روبنس در باروک هستند.

پوسین

نیکلاس پوسین یک هنرمند کلاسیک دوره باروک فرانسوی بود که ویژگی آثارش کاملاً نقطه مقابل نقاشی های کاراواجو بود. پوسین در آثار خود اغلب بشر را به شکلی باشکوه به تصویر می کشید و قصد داشت تفکر عمیق بیننده را در مورد ارتباط خود با دنیای طبیعی پیرامونش برانگیزد.

مرگ ژرمنیکوس (۱۶۲۸)، ونوس و آدونیس (۱۶۲۸)، منظره با آرامش (۱۶۵۱) و الهام شاعر (۱۶۲۹) نمونه هایی از آثار برجسته او هستند.

ورمیر

یوهانس ورمیر از هنرمندان برجسته عصر طلایی هلند و باروک هلندی بود که بیشتر به خاطر صحنه های داخلی زندگی روزمره طبقه متوسط شهرت داشت. ورمیر نقاش بسیار دقیقی بود و به دلیل استفاده استادانه و بدیع از نور در کارهایش به شهرت رسید.

از ۴۵ اثری که ورمیر خلق کرده تنها ۳۶ اثر به جا مانده که موضوع اغلب آنها صحنه هایی از تجربیات و مضامین مذهبی است. خدمتکار شیر (۱۶۵۸)، نمای دلفت (۱۶۶۱)، دختری با گوشواره مروارید (۱۶۶۵) از برجسته ترین آثار این هنرمند باروک هستند.

برجسته ترین نقاشان زن در سبک باروک

آرتمیسیا جنتیلسکی (۱۶۵۳-۱۵۹۳) یکی از معروفترین نقاشان اروپایی قرن هفدهم و اولین زنی بود که به عضویت آکادمی هنرهای تزئینی در فلورانس درآمد و و مشتریان خارجی داشت. او به دلیل توانایی منحصر بفردش در به تصویر کشیدن بدن فیزیکی و روانشناختی سوژه ها و نورپردازی در نقاشی هایش تبدیل به یکی از مشهورترین نقاشان کاراواگیستا شد.

جنتیلسکی بیشتر داستان زنان قهرمان در روایت های کتاب مقدس و داستانهای اساطیری و تاریخی به تصویر می کشید. معروفترین نقاشی او، کشتن هولوفرنس توسط جودیت است که در آن قهرمان زن (جودیت) برای محافظت از شهرش، هولوفرنس را کشت.

ویرجینیا وزی

ویرجینیا وزی یا ویرجینیا دا وزو (۱۶۳۸-۱۶۰۰) نقاش ایتالیایی باروک و همسر نقاش فرانسوی، سیمون ووئه بود. او در سال ۱۶۲۴ به عضویت رسمی آکادمی نقاشی سن لوکا درآمد که برای یک نقاش زن و با سن پایین موفقیت چشمگیری بود.

الیزابتا سیرانی

الیزابتا سیرانی (۱۶۶۵-۱۶۳۸) یکی از نقاشان زن معروف در عصر باروک  بود که به طرز نامعلومی در ۲۷ سالگی درگذشت. او دختر تاجر هنر و نقاش مکتب بولونیا، جیوانی آندره آ سیرانی بود. الیزابتا معلم بزرگ تعدادی از مردان و زنان هنرمند بود و در رشد هنرمندان زن دوره رنسانس نقش مهمی داشت.

باکره و کودک (۱۶۶۳)، مدونا در حال اندیشیدن به نوزاد عیسی (۱۶۶۴) و پورتیا در حال زخمی کردن ران خود (۱۶۶۴) از نقاشی های معروف او هستند.

نقاشی های مشهور سبک باروک

به جز هنرمندان بزرگی که قبلاً به آنها اشاره کردیم، نقاشان مشهور دیگری نیز بودند که آثار در خور توجهی خلق کرده اند. در ادامه به معرفی برخی از این آثار معروف عصر باروک می پردازیم.

مرثیه مسیح

مرثیه مسیح اثر نقاش معروف باروک، آنیبال کاراچی است که زاری مریم باکره، مریم مجدلیه و دو زن دیگر (احتمالاً مریم کلئوفا و مریم سالومه) را بر سر جسد مسیح به تصویر می کشد. این یکی از آثار معروف کاراچی است که در آن به خوبی حالت فیگورها وحشت آنچه را که در حال رخ دادن است، به اشتراک می گذارند.

لقاح معصوم (۱۶۳۰)

لقاح معصوم را یکی از نقاشان معروف باروک اسپانیایی، فرانسیسکو دو زورباران کشیده است. به او به دلیل تسلطش در تکنیک کیاروسکورو لقب «کاراواجو اسپانیا» را داده اند. لقح معصوم در ژانر صحنه های مذهبی و با سبک باروک نقاشی شده و باردار شدن مریم باکره را روایت می کند.

چارلز اول در سه موقعیت

چارلز اول در سه موقعیت، اثر نقاش فلاندری معروف در سبک باروک، آنتونی ون دایک است. او در این نقاشی، پادشاه انگلستان (چارلز اول) را در سه موقعیت تمام رخ، سه رخ و نیم رخ به تصویر کشید. این نقاشی در مجموعه سلطنتی انگلستان قرار دارد.

فرانش-کُنته برای دومین بار

فرانش-کُنته برای دومین نام یک نقاشی دیواری اثر هنرمند مشهور باروک فرانسوی، چارلز لو برون است که در ابعاد ۱۴۰ در ۹۳ کشیده شده است. این اثر در کاخ ورسای، فرانسه قرار دارد و منطقه فرانش-کونته را که در طول جنگ تفویض اختیار در سال ۱۶۶۸ فتح و به فرانسه اضافه شد، نشان می دهد.

تاثیر باروک بر سبکهای هنری بعدی

در حالی که سبک باروک برای نسل ها مورد بی مهری قرار گرفت اما تأثیر عمیقی بر هنرمندان و معماران بعدی گذاشت. احیای باروک بعدها در سبک باروک ادواردی در معماری امپراتوری بریتانیا و نئوباروک اتفاق افتاد و آثار این دوره همچنان در موزه های مهم و کاخ های باشکوه باروک حضور دارد.

در پایان، امیداوریم که شما هم از خواندن این مقاله لذت برده باشید. شما هم اگر اطلاعات دیگری در مورد نقاشی باروک در اختیار دارید، می توانید آن را در بخش نظرات با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.