زندگینامه عباس کاتوزیان بهمراه معرفی معروفترین آثار او

استاد عباس کاتوزیان نقاش مشهور و معاصر ایرانی است که آثار او در میان طبقات متوسط و پایین جامعه بسیار پرطرفدار است. با این حال آثار او در زمان خودش چندان مورد توجه هنرمندان مدرنیست قرار نگرفت. او از اصلی ترین و تاثیرگذارترین چهره نسل دوم مکتب کمال الملک است.

کاتوزیان تا پایان زندگی هنری خود همچنان به این مکتب وفادار ماند و آثار بزرگی را با همین مکتب خلق کرد. ما در این مقاله به بیوگرافی استاد عباس کاتوزیان و ویژگی آثار هنری این هنرمند فقید معاصر خواهیم پرداخت. خوشحال می شویم برای آشنایی با این نقاش معاصر تا پایان این مقاله ما را همراهی کنید. برای دسترسی سریع به تیترها می توانید از فهرست زیر استفاده کنید.

تولد و دوران کودکی استاد کاتوزیان

عباس کاتوزیان در ۲۰ مرداد ۱۳۰۲ در تهران و در خانواده ای هنردوست به دنیا آمد. پدرش مردی ثروتمند و از رجال سیاسی آن دوران بود که در هنر خطاطی مهارت بالایی داشت. کاتوزیان در ۲ سالگی مادرش را از دست داد.
با ازدواج مجدد پدرش، صاحب یک خواهر و برادر شد. برادرش مرتضی نام دارد که از هنرمندان مشهور سبک سورئالیسم در ایران است. عباس کاتوزیان و مرتضی کاتوزیان هر دو در نقاشی معاصر ایران از اساتید بنام و پرآوازه به حساب می آیند.

تحصیلات استاد کاتوزیان

عباس کاتوزیان بعد از تکمیل دوره ابتدایی، در نوجوانی وارد هنرستان کمال الملک شد. او از اساتیدی همچون استاد حسین شیخ و استاد محمود اولیا فنون نقاشی را فرا گرفت. اطلاعاتی از تحصیلات آکادمیک او در نقاشی در دست نیست. آنچه مشخص است، این است که او بعد از فارغ التحصیلی تا پایان عمرش به نقاشی مشغول بود.

تحلیل آثار عباس کاتوزیان

استاد عباس کاتوزیان در خلق آثارش به نقاشی کلاسیک ایرانی و سنت کمال الملک همواره وفادار بود. شهرت او بخاطر نقاشی های رئال (واقع گرایانه)، فیگوراتیو و پرتره هایش است. همچنین از او آثار متعددی از سبک طبیعت گرایی و ترکیب بندی های بی نظیر سبدهای میوه و گل به جا مانده است. در این بخش به تحلیل آثار عباس کاتوزیان پرداخته ایم که در ادامه آنها را می خوانید.

• مضمون آثار عباس کاتوزیان

موضوع آثار نقاشی استاد عباس کاتوزیان را اغلب موضوعاتی همچون طبیعت بی جان (گل و میوه)، پرتره مردم عادی، و پرتره هایی از زرتشت، شهریار و شخصیت های دیگر تشکیل می دهند. مضامین اجتماعی مثل اعتیاد و جنگ ایران و عراق نیز در میان آثار این هنرمند نام آور به چشم می خورد.
او بارها پرتره خیالی «پیر فرزانه» را کشیده که این پرتره ها به امضای استاد تبدیل شده اند. البته در میان آثار هنری عباس کاتوزیان، پرتره های مختلفی از زنان و دختران زیبا و جوان نیز به چشم می خورد. او در خلق پرتره های خود نگاهی مهربان به سوژه هایش داشته است.
در میان پرتره های او، سلف پرتره هایی هم از عباس کاتوزیان به چشم می خورد. با اینحال، بیشتر پرتره هایی که از او به جای مانده، تصویر چهره های مردم عادی است که هنرمند به شکل خارق العاده ای، عواطف و احساسات شان را به تصویر کشیده است.

• سبک کارهای عباس کاتوزیان

استاد کاتوزیان به سبک های رئالیسم، اکسپرسیونیسم و ناتورالیسم نقاشی می کرد. او در طراحی تابلوهای خود بسیار ماهر و قدرتمند بود. او می توانست چهره پردازی هایش را در نهایت دقت و ریزه کاری از روی سوژه هایی انجام دهد که ذهنی و تخیلی بودند. علاوه بر این سوژه های تخیلی، به گفته منوچهر معتبر، نقاش و طراح مدرنيست ایرانی، کاتوزیان از پیشگامان استفاده از مدل زنده برای نقاشی طبیعت و پرتره هایش بوده است.
او با استفاده از کمترین خطوط و تاش های قلم مو می توانست سوژه های خود را با بدنی لاغر و نحیف در وسط تابلو ترسیم کند که نشانگر قدرت فوق العاده ی او در هنر طراحی است. او در نقاشی پرتره های خود، برای سوژه اش فضاسازی نکرده تا سوژه های انسانی اش را در مرکز توجه و در بستر حیات به نمایش بگذارد.

• رنگ در مجموعه آثار عباس کاتوزیان

استاد کاتوزیان در خلق پرتره های خود از تضاد رنگی بین سوژه و زمینه استفاده نمی کند تا انسان را همجنس محیط پیرامونش نشان دهد. به علاوه او از رنگهای کمی برای رنگ آمیزی پرتره های خود استفاده می کرد. در برخی از نقاشی های او، تاش های رنگ سبز در پشت بدن سوژه نمایانگر درختان تنومند در پس زمینه هستند.
یکی دیگر از رنگهایی ای که در آثار عباس کاتوزیان اغلب دیده ی شود، طیف رنگ قهوه ای  است. وجود این رنگ در آثار این هنرمند ما را به یاد کویرهای سرزمین مادری اش، ایران می اندازد. کاتوزیان بارها گفته بود که به تاریخ و کشور خود عشق می ورزد و انعکاس این عشق را به وضوح می توان در اغلب آثار او دید.

مشهورترین آثار استاد عباس کاتوزیان

به گفته ی خودِ کاتوزیان دست کم ۶۰۰ اثر نقاشی از این هنرمند به جا مانده است. آثار هنری عباس کاتوزیان در موزه ها و نمایشگاه های داخلی و خارجی مثل موزه آستان قدس رضوی، موزه بوداپست و موزه سلطنتی اروپا نگهداری می شود.
تابلوهایی همچون «گر آمدنم به من بدی نامدمی»، « زرتشت»، «شهریار» و «نگاه رند» از آثاز معروف عباس کاتوزیان هستند. می توانید در ادامه با برخی دیگر از برگزیده آثار عباس کاتوزیان آشنا شوید:

• نقاشی دختر کرد عباس کاتوزیان

معروفترین تابلو نقاشی رنگ و روغن عباس کاتوزیان، پرتره ای به نام «دختر کرد» است که هنرمند آن را در سال ۱۳۶۸ روی بوم کشیده است. ابعاد این اثر ۱۰۰ در ۸۰ است و مشخص نیست مالک این شاهکار هنری در حال حاضر چه کسی است.
سوژه این تابلو یک دختر زیبای کرد با لباس های رنگارنگ و زیورآلات زیبا است که در مرکز نقاشی ترسیم شده است. دختر کمی به سمت راست نقاشی مایل شده و پس زمینه او کاملا تیره است. چنین تیرگی در پس زمینه به ندرت در آثار کاتوزیان به چشم می خورد. از روی این اثر معروف صدها تابلوفرش بافته شده که دیوار منزل بسیاری از مردم ایران و کردستان را آراسته است.

• تابلوی پیرمرد نقاش

یکی دیگر از آثار عباس کاتوزیان به سبک رنگ و روغن روی بوم، تابلوی «پیرمرد نقاش» است. این اثر از جمله نقاشی های معروف کاتوزیان است که روی بومی به ابعاد ۱۰۰×۷۰ سانتی‌متر نقاشی شده است. در مرکز این اثر، پرتره پیرمردی در کنار پالت رنگ و قلم موهایش به چشم می خورد.
رنگ غالب در این اثر نیز طیف وسیعی از رنگ قهوه ای است. رنگهای به کار رفته برای رنگ آمیزی پیرمرد نزدیک به طیف رنگهای زمینه و اشیای پیرامون او است. رنگ آبی ملایمی نیز در بعضی از نقاط این نقاشی به کار رفته که بعد از طیف رنگ قهوه ای، بیشترین کاربرد را در رنگ آمیزی اثر داشته است.

• تابلوی نقاشی ترمه فروش

کاتوزیان، نقاشی «ترمه فروش» را با سبک رنگ و روغن روی بومی به ابعاد ۱۲۰ در ۹۰ سانتی متر خلق کرده است. سوژه او در این اثر، پیرمردی است که یک پارچه ترمه بر دوش خود دارد و در مرکز نقاشی ایستاده است. رنگهای به کار رفته در این اثر شامل طیف های مختلفی از رنگهای قرمز، آبی، قهوه ای و مشکی است که به زیبایی در کنار هم ترکیب بندی شده اند.

• طبیعت بیجان اثر عباس کاتوزیان

این تابلوی بدون عنوان را عباس کاتوزیان با رنگ و روغن و تکنیک تَر روی بوم کشیده است. او در سبک ناتورالیسم یا طبیعت گرایی نیز مانند رئالیسم و اکسپرسیونیسم چیره دست بود و آثار متعددی از نقاشی طبیعت بیجان از او به یادگار مانده است.

تابلوی بالا در سبک ناتورالیسم و با رنگ بندی های متنوع به زیبایی ترسیم شده است. در مرکز، گلدانی پر از گلهای رنگارنگ نقاشی شده که چشم هر بیننده ای را خیره می کند. در اطراف گلدان نیز تعدادی گل پراکنده شده اند.

افتخارات استاد کاتوزیان

یکی از بزرگترین افتخارات عباس کاتوزیان این بود که آثارش را در کنار نقاشی های کمال الملک به مدت ۱۰۰ روز در سال ۱۳۵۲ در مجلس شورای ملی نمایش دادند. این افتخاری بود که نصیب هنرمندان دیگر نشد. از دیگر افتخارات این هنرمند معروف می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نایب رییس هنرستان کمال‌الملک
• از بنیان گذاران سندیکای گرافیست ها (قبل از انقلاب)

همچنین کتاب برگزیده آثار استاد عباس کاتوزیان نیز به چاپ رسیده که در آن مجموعه ای نفیس از عکس نقاشی های عباس کاتوزیان منتشر شده است.

• نمایشگاه ها

استاد عباس کاتوزیان در طول ۵۰ سال فعالیت هنری خود توانست به صورت انفرادی و گروهی در مجموع، ۲۷ نمایشگاه در تهران و ۹ نمایشگاه در آبادان برگزار کند. او برخی از آثار خود را در نمایشگاه های خارجی نیز به نمایش گذاشته است:

• ۵ نمایشگاه در آمریکا
• یک نمایشگاه نیز در لندن، در نمایشگاه لرد لیتون هاوس
• ۲ نمایشگاه در فرانسه

نمایشگاه های خارجی او با مصاحبه ها و نقدهای رادیویی و تلویزیونی در این کشورها همراه بوده است. در ضمن، آثار کاتوزیان در نمایشگاه پاریس در ۳ شماره از مجله مهم هنری «ایماژ دو موند» به چاپ رسید و مورد نقد و بررسی قرار گرفت. آخرین نمایشگاه این هنرمند پرآوازه در فروردین ۱۳۸۷ و چند روز قبل از مرگش در کاخ نیاوران تهران برپا شد.

زندگی و درگذشت عباس کاتوزیان

همسر عباس کاتوزیان، پروين اسدی آذر نام داشت. کاتوزیان با او در ۲۶ سالگی ازدواج کرد و صاحب دو دختر شد. اما این ازدواج دوام نداشت و با طلاق پایان یافت.

• روحیات استاد کاتوزیان

استاد کاتوزیان علاوه بر نقاشی به پرورش گل و گیاه، طبیعت، ورزش (ورزشهای زورخانه ای، کوهنوردی و بوکس) و گردآوری اشیای قدیمی علاقه فراوانی داشت. از او به عنوان یکی از کارشناسان خبره وسائل آنتیک نیز یاد می شود.
عباس کاتوزیان زبانزد دوستان و شاگردانش در آشپزی، بذله گویی بود و دورهمی های دوستانه زیادی برپا می کرد. با این حال، در پایان عمرش شاگرد چندانی نداشت و بیشتر اوقات را به تنهایی و یا با دوستان قدیمی خود سپری می کرد.

• درگذشت عباس کاتوزیان

کاتوزیان در ۲۲ فروردین ۱۳۸۷در سن ۸۵ سالگی در خانه اش در تهران دارفانی را وداع گفت و در قطعه هنرمندان بهشت زهرای تهران برای همیشه آرام گرفت.

امیدوارم با این مقاله توانسته باشم شما را با گوشه ای از زندگینامه عباس کاتوزیان و آثار او آشنا کنم. خوشحال می شوم، اگر درباره تحلیل آثار عباس کاتوزیان اطلاعات دیگری در اختیار دارید، آنرا با من و دیگر هنردوستان به اشتراک بگذارید.